Verslag Systemische Werkplaats Onderwijs 22 november 2023
“Hoe kan een stad een pedagogisch educatief ecosysteem zijn?” Met deze vraag van een beleidsmedewerker in een stad in Nederland gaan we op onderzoek uit. Dit doen we door middel van een opstelling in de ruimte, waarbij mensen representant zijn voor elementen die betrekking hebben op de vraag. We nemen jullie mee in de belangrijkste inzichten.
De beleidsmedewerker plaatst de volgende elementen intuïtief in de ruimte: de bedoeling, educatief, pedagogisch, de stad, de VO-leerlingen en ecosysteem. ‘De ouders’ melden zich ook direct. “Het ecosysteem begint hier [bij de leerlingen en ouders].”
‘De ouders’ (moeder) wil voor de VO-leerling springen om haar te beschermen tegen het systeem dat van alles van de leerling wil maar nog niet voelt als een veilige omgeving om je kind in los te laten. De ‘VO-leerling’ geeft aan dat dat niet nodig is. ‘De ouders’ kunnen nu loslaten vanuit vertrouwen in het kind.
Wat opvalt is dat alle elementen – letterlijk, door de kleden in de ruimte – op een eiland staan. Alleen ‘bedoeling’ en ‘educatief’ staan op hetzelfde kleed met de rug naar elkaar toe. ‘Educatief’ geeft aan dat het niet haar ‘bedoeling’ is.
Bij het verkennen van het veld gaan we als begeleider bij de representanten langs en vragen hen te vertellen wat ze waarnemen in hun lijf en of ze verbinding hebben met één van de andere elementen. Als laatste komt “VO-leerlingen” aan de beurt: “Zo gaat het altijd. Er wordt over ons gesproken, niet met ons. Praat met me. En overigens vind ik het een saaie boel hier. Het duurt allemaal eindeloos, er zit geen leven in. Dat is wel wat ik zoek. Ik heb een docent nodig die me echt ziet, en niet die alleen kennis overdraagt.”
Verschillende representanten rapporteren over kou. Er staan ook een paar representanten duimen te draaien. Op verschillende momenten in de opstelling ontstaat er woede, die begrenzend is, waardoor de levendigheid in het systeem toeneemt.
‘De stad’ geeft aan dat het warmte en levendigheid binnen haar muren wil. Ze nodigt ‘ecosysteem’ uit om meer in het midden van het veld te komen staan en plaatst deze in de buurt van ‘de bedoeling’. Ook dit brengt beweging. Het gaat ‘de stad’ vooral om dat de onderlinge verbindingen er zijn. ‘Het ecosysteem’ haakt daar wel op aan. ‘De stad’ doet een paar stappen achteruit.
“Educatief” geeft aan de leerlingen uit te nodigen om te komen. De “VO-leerlingen” zegt daarop: “Op zichzelf wil ik wel komen, maar niet als alles al vastligt zoals nu. Ik heb ruimte nodig om me te kunnen ontwikkelen. En ik heb het nodig dat jij mij als mens ziet en niet alleen als leerling. Ik vind het fijn als je naast me komt staan. Laat het me zelf doen. Ik zal vallen, ik zal ook echt wel weer opstaan. En lukt dat niet, dan is het fijn als je me daarbij helpt.”
De ‘overheid’ wil gaan regelen door daadkrachtig in te grijpen (“ik ben er altijd”) . Als de ‘stad’ en het ‘ecosysteem’ laten zien waarmee ze bezig zijn, wordt de ‘overheid’ iets rustiger en blijft op afstand.
Dit zorgt ervoor dat pedagogiek en educatief naast elkaar komen te staan. Het verlangen bij deze twee naar verbinding is er, dat is nog niet zo eenvoudig gemaakt. Met name ‘educatief’ doet in de ogen van de VO-leerlingen moeilijk en ze roept het onderwijs op het matje: “Stop met zeuren, grow up!”
Tot nu toe staat ‘de bedoeling’ centraal opgesteld. Als ‘de bedoeling’ een stap achteruit doet, ontstaat er verbinding in het veld. ‘De bedoeling’ geeft aan groter te zijn dan de woorden die getracht worden eraan te geven. Alle menselijke pogingen om de bedoelingen te verwoorden, schieten tekort. “Ik ben afhankelijk van de context, groot en ongrijpbaar”. De ‘bedoeling’ is er gewoon en voelt heel duidelijk weerstand iedere keer als één van de elementen zich de bedoeling toe-eigent.
Het slotbeeld is dat de leerling stevig staat met de ouders achter zich, op afstand betrokken en als het nodig is naast de leerling. ‘Het ecosysteem’ – dat ook staat voor ‘de maatschappelijke organisaties’ ‘pedagogiek’ en ‘educatief’ vormen de bedding waarin de ‘VO-leerlingen’ zich kunnen ontwikkelen. De elementen zijn gelijkwaardig aan elkaar. Er is een bedding rondom de VO-leerling. Het gaat om leren en opgroeien tot volwassene en dat geldt voor alle betrokkenen, jongeren èn mensen die al ouder zijn.
Achtergrond bij de Systemische Werkplaats Onderwijs
De Systemische Werkplaats Onderwijs is een plek om samen systemisch te onderzoeken wat zich aandient in de onderstroom van het onderwijs en/of te experimenteren met welke toekomst zich aandient in het onderwijs.
Rode draad in de bijeenkomsten die we organiseren is de vraag: “Hoe ziet het onderwijs eruit als we als uitgangspunt nemen dat we als mensen verbonden zijn met al het leven om ons heen? Concreet vertaald naar het onderwijs: hoe kan de school een vitaal ecosysteem zijn en daarmee bijdragen aan het vormen van een nieuw verhaal over onderwijs?” Meer informatie vind je hier.