Leidinggeven/lesgeven in onzekere tijden dankzij Covid-19

Verslag systemische werkplaats onderwijs ‘Leidinggeven en lesgeven in onzekere tijden dankzij Covid-19, 27 mei 2020

Aanleiding
Zo midden in een tijd waarin Covid-19 onze samenleving drastisch beïnvloedt, kwam bij ons als facilitators als thema voor deze online Werkplaats op: Leidinggeven en lesgeven in onzekere tijden dankzij Covid-19.

Na de uitnodiging merkten we al snel dat het enthousiasme van de deelnemers groot was. Binnen korte tijd hadden 25 deelnemers zich ingeschreven. Dat voelde als een stevige basis om samen het thema systemisch te verkennen en onderzoeken.

Eén van de leidende principes van de Systemische Werkplaats Onderwijs is dat het een plek is om rijk te halen en rijk te brengen én om te kunnen onderzoeken en experimenteren. De online opstelling past goed bij deze uitgangspunten. Inmiddels hebben wij behoorlijk wat ervaring met opstellen. En, het online opstellen heeft ons weer teruggebracht naar: wat is nu de essentie? Hoe bereiden we de Werkplaats (technisch) voor?

Dit verslag bestaat uit meer delen en is langer dan alle andere verslagen. Het eerste gedeelte gaat over de inhoudelijke inzichten n.a.v. de vraagstelling. Het tweede gedeelte gaat over het proces van online opstellen. In de kaders staan uitspraken van deelnemers naar aanleiding van de opstelling.

Online via zoom (met dank aan Kim Draijer (via Jeroen Hermkens en Noemie Viedma) voor de techniek en format en Edward Rowland voor de procesbeschrijving van online opstellen.

“Misschien een cliché, maar de essentie voor mij was hoe enorm belangrijk het is kinderen echt te ZIEN (in brede betekenis) en te merken hoeveel rust en tegelijkertijd energie dat geeft. Vraag die de opstelling, en vooral reactie van “collega’s” in dit proces bij mij oproept is wat dat onzichtbare scherm is dat tussen die leerkracht en leerling staat, los van Corona, en hoe dat scherm kan verdwijnen.”  
Deelnemer aan de systemisch werkplaats onderwijs


Inzichten die we met elkaar hebben opgehaald na de opstelling

  • Als de kinderen centraal staan in het onderwijssysteem, kan het systeem ontspannen (vraaginbrenger, collega’s)
  • Als de bedoeling van de school niet centraal staat – bijdragen aan de ontwikkeling van kinderen – dan voelen de kinderen zich klein, ongezien en willen wegkruipen. Ze missen dan hun ouders
  • Emoties nemen een grote centrale plek in tijdens coronatijd en dat wordt niet altijd gezien/erkend
  • Emoties willen gezien/erkend worden
  • Om ervoor te zorgen dat emoties worden gezien en tegelijkertijd niet de overhand hebben, is het belangrijk structuur te bieden om ze te uiten en te reguleren.
  • Collega’s willen gesteund worden om met emoties om te gaan
  • De verwarring over wie voor wie zorgt in het onderwijs wordt zichtbaar. De leerkracht (volwassene) is er in een gezonde situatie voor een kind. Als de volwassene door bijv de situatie rondom Covid-19 getriggerd wordt in eigen angsten en steun nodig heeft, bestaat het gevaar dat deze wordt gezocht bij de kinderen..
  • Coronatijd is een losstaand element dat in de eigen bubbel zit. Het maakt zichtbaar wat er is en heeft zijn bestemming bereikt als het zichtbaar is geworden. Dan kan er rust komen in het systeem.
  • Zorg voor innerlijke hygiëne, emotie-regulatie en draagkracht om met de emoties die bij coronatijd horen, om te gaan. En vraag daarbij eventueel hulp, op de juiste plek.
Tekening van Ilaria Urbinati uit ‘Answers from the heart’ in La Stampa
“Mijn zin vanuit mijn rol als kinderen: laat de kinderen centraal staan i.p.v. alle (bureaucratische) regels en afspraken in het onderwijs en dat niet alleen in Coronatijd! Dan kunnen wij (de kinderen) weer spelen groeien en ons ontwikkelen. 🙂”   
Deelnemer aan de systemisch werkplaats

Het proces van online opstellen

We nemen jullie eerst mee in het proces van opstellen zoals wij dat gedaan hebben om te kunnen toevoegen aan de manieren van online opstellen. We hanteren daarvoor het acroniem van Edward Rowland CLEAR voor der fasen in het online opstellen: Clarify, Lay-out, Explore, Attune en Resolve.

Wat wij belangrijk vinden met online opstellen, is een goede (technische) voorbereiding om een stevige holding space te maken en om iedereen goed in het lijf te laten aankomen. Voordat we met de opstelling beginnen, besteden we met een oefening  aandacht aan het landen in het lijf.

We inventariseren online de vragen en gezamenlijk kiezen we de vraag met de meeste energie. Een van de deelnemers is eigenaar van de vraag en specificeert:
Hoe zorgen we ervoor dat we de kinderen en collega’s emotioneel steunen in deze Coronatijd?”

De vraaginbrenger zoekt vervolgens de elementen uit: kinderen, coronatijd, emoties, collega’s en representant voor zichzelf en vraagt daarbij de representanten. De vraaginbrenger plaatst de elementen in de online-omgeving. Als begeleiders vragen we aan de representanten om in hun eigen omgeving hun plek in te nemen en de andere representanten te visualiseren. Daarna doen we een eerste ronde: “hoe sta je hier? Wat zijn je gewaarwordingen op deze plek?”

Zoals ook bij andere online opstellingen zie je dat ook in deze opstelling de representanten en de toeschouwers in hun lijf dingen gewaarworden. Zo gebeurt dat ook in deze opstelling.

Ons belangrijkste inzicht bij het online opstellen is dat systemisch werken vooral werken met energie is. Het maakt kennelijk niet uit of deelnemers in eenzelfde ruimte zijn of achter hun laptops zitten. Representanten hebben waarnemingen die kloppen met hoe de vraaginbrenger de mensen in real life kent.

De opstelling

De representanten krijgen hun plek in het veld. De representant voor ‘de kinderen’ geeft aan zich verlegen te voelen. Ze zit in een cocon en kan niet horen wat de anderen zeggen. Ze vindt alles maar ‘blablabla’.  Ze hebben iets nodig wat hen troost biedt. Ze ziet een knuffelbeer liggen in haar directe omgeving en klemt die vast.

De collega’s zijn een beetje misselijk, ze hebben geen verbinding met de kinderen, dat maakt verdrietig. Ze voelen zich machteloos, wanhopig. Ze voelen zich onzichtbaar naar de kinderen en zijn zelf ook onzichtbaar. De collega’s zijn heel druk bezig maar zonder focus. “Ik weet niet goed wat ik moet doen”

Coronatijd is moe, zit in een bubbel. Het voelt strak en krijgt geen adem. Ze heeft geen verbinding met de andere representanten.

Emotie is groot maar coronatijd vindt haar lastig om te zien. Met de kinderen is het meeste contact. Emoties zorgt voor spanning bij de collega’s.

De representant voor de vraaginbrenger geeft aan dat zij zich voelt verzuipen in de emoties, ik heb geen focus en ik ken mijn plek niet.

De echte vraaginbrenger geeft aan dat ze in verwarring is. Emotie lijkt in de opstelling geen plek te krijgen. Dat is in de realiteit ook niet zo, het krijgt te weinig plek. Het moet gezien geworden.

Voor collega’s neemt emotie een te grote plek in, ook zij verzuipen erin. Ze hebben behoefte aan warmte en verbinding en zoeken dat o.a. bij de kinderen. De kinderen reageren terughoudend (wie is ervoor wie?)

Vanuit de overige deelnemers die niet opgesteld zijn als representant komt ook informatie. Een van de deelnemers zegt structuur en helderheid te willen bieden voor de collega’s (is hij een leidinggevende?). Iemand anders geeft aan behoefte te hebben aan lichtheid en energie als tegenhanger voor de zwaarte, moeheid en druk op haar hoofd.

De echte vraaginbrenger ervaart dat de kinderen nog steeds onzichtbaar zijn (kinderen bevestigen dat). De emoties nemen nu een te grote plek in het midden van de opstelling in, dat is niet passend.

Er zijn verschillende mogelijkheden om verder te gaan. Omdat emoties zo’n grote plek innemen,  kiezen we voor emotie-regulatie door het element emotie kleiner te maken en een andere plek te geven. Nu komt er meer ontspanning in het systeem

Collega’s geven aan dat er een glazen scherm zit tussen hen en de kinderen, ze zien hen wel maar kunnen hen nog niet bereiken.

Emotie geeft aan bij het de elementen vraaginbrenger en collega’s te horen.

We checken bij de echte vraaginbrenger of we nog in de goede film zitten.  Voor haar klopt het nog niet: de collega’s nemen een nog te grote plek in, ze verzucht: “Het gaat om de kinderen”.

Als we vervolgens vragen of de kinderen centraal in het midden gaan staan, is het effect groot op alle elementen: de kinderen hebben weer zin om te spelen, te ontwikkelen en hebben hun ouders even niet nodig. Emotie zegt dat het rare gevoel in haar buik weg is, maar laat zich niet zomaar wegdrukken. “Ik moet eerst ook gezien en erkend worden en dan wil ik alle ruimte geven aan de kinderen.” Coronatijd geeft aan geen functie meer te hebben.

Er is ook ontspanning bij de toeschouwers, er wordt gegaapt. Er komt ruimte. Een van de toeschouwers zegt nog: “Eigenlijk is het niet zo ingewikkeld, je moet de ontwikkeling van de kinderen gewoon centraal stellen!”

“Essentie in één zin wat mij betreft: schoolleiders hebben een belangrijke sleutel in handen naar onderwijs dat draait om kinderen/jongeren, namelijk: een bedding creëren waarin zij leerkrachten (en leerkrachten elkaar) emotioneel steunen.”  
Deelnemer aan de Werkplaats

Femmy Wolthuis en Sander Galjaard – juni 2020

Bron foto kinderen: https://www.gids.tv/artikel/3608/kinderen-leven-als-volwassenen-in-home-alone