“Ik word onrustig van die lege stoel. Ik word er toe aangetrokken. Alsof ik ernaar toe moet”
“Voel je vrij om de beweging te volgen die er in je opkomt”
Een deelnemer aan de workshop Systemisch Onderzoek naar Onderwijs[1] staat op van haar plek in een kring van 26 mensen en gaat op de lege stoel zitten die we als begeleiders hebben neergezet om ook ‘het kind’ een plek te geven in de workshop. Ze begint te stralen. Dit leidt tot een volgende beweging met als resultaat: drie mensen zitten bij elkaar, waarvan één op de grond, en representeren ‘de (jonge) kinderen’. Als ze voelen dat er vele ogen op hen gericht zijn, draaien ze weg. “Het voelt heel naar als er zo naar ons gekeken wordt.” Een deelnemer in de cirkel meldt: “Ik weet me hier geen raad mee”. Er ontstaat even weer verbinding met de kinderen.
Er ontstaat beweging in het veld van onderwijs als iemand ‘het kind’ in beeld brengt, zichtbaar maakt. Dit zien we ook in andere opstellingen terug. Er ontstaat verbinding als iemand uitspreekt wat er op dat moment is en zich daarmee kwetsbaar opstelt. Ook dit sluit aan bij eerdere ervaringen, bijvoorbeeld bij het Hyperion Lyceum.
Om de cirkel met deelnemers heen staan 6 flip-overs met lege vellen, die we als begeleiders van tevoren Primair Onderwijs, Voortgezet Onderwijs, MBO, HBO, WO en Overheid hebben genoemd. We bleken ze niet actief nodig te hebben, ze vormden mede het veld.
Mag de muziek aan?
Eén van de kinderen vraagt: “Mag de muziek aan?” Mijn hart maakt een sprongetje en ik voel de impuls om gehoor te geven aan het verzoek. En ik doe het niet. Het hoort niet zo om muziek op te zetten tijdens een opstelling. En daarbij komt, wat brengt het teweeg? Wat kunnen we daarmee? Ik blijf zitten en doe niets.
Even laten vraagt het kind weer “Mag de muziek aan?!” Ik voel wederom de impuls om gehoor te geven aan dit verzoek. En laat me dit keer tegenhouden door de armbeweging van Sander. Nu even niet.
Terugkijkend is dit voor mij een cruciaal moment geweest in de opstelling. En is er gebeurd wat ik zo vaak zie gebeuren in het onderwijs: de waarneming en behoefte van een kind wordt opzij geschoven en genegeerd. De vraag is: wat was er gebeurt als er wel muziek was opgezet? Wat representeert de muziek? Wat heeft nu geen plek gekregen, wat is er buitengesloten?
En ook, wat heeft ervoor gezorgd dat ik de behoefte van het kind negeerde? Angst. Ik was bang voor het oordeel van anderen en bang dat ik niet zou kunnen omgaan met wat er zou gebeuren als we muziek zouden opzetten.
Naderhand komt de deelnemer die het kind representeerde die vroeg ‘Mag de muziek aan?’ naar mij toe en deelt wat er met haar gebeurde tijdens de opstelling. Ook voor haar is het een cruciaal moment in de opstelling geweest dat er geen muziek is opgezet. Het gevolg is geweest dat ze daarna in haar gedrag ging ‘duiken’. Zo wilde ze bijvoorbeeld de zaal verlaten en veinsde ze te moeten plassen.
Wat we hebben gezien
Onderstaand een afbeelding van de elementen die verschenen in het veld. Terugkijkend hebben we een aantal ‘subsystemen’ waargenomen in dit geheel. Deze worden in de volgende paragrafen beschreven.
Niet-weten, Leren, Kinderen en Leerkracht
‘Leren’ komt tussen Niet-weten en de Kinderen zitten met de woorden: “Ik vind dat ik hier moet gaan zitten.”
Een Kind brengt de Leraar naar het Niet-weten. Het Niet-weten zegt: Ik wil graag dat jullie blijven. Deze uitspraak maakt het Kind kriebelig.
Later in de opstelling zegt Liefde: De Leraar kan het Kind naar het Niet-Weten brengen. Waarop de Leraar antwoordt met ‘Ik ben liever Wijsheid’.
Kinderen, Ouder en Leerkracht
De Ouder is oprecht benieuwd naar het spelen van de Kinderen. De Ouder zegt later: “Als de Leraar geen leiding neemt, doet de Ouder dat.”
Wat is er achteloos verloren gegaan? Kind: “Ik ben de liefde voor de leraar kwijt geraakt. Het is mooi dat hij daar zo zit met ons”.
Liefde, Lege Midden, Emerging Future, Verlangen
Er is verbinding tussen Lege Midden en Emerging Future. Met Verlangen erbij ontstaat er ruimte en beweging.
Emerging Future wordt door Juf gevraagd ‘Doe jij ertoe?” Het antwoord is: “Ja!”
Liefde gaat zachtjes zingen. De Kinderen reageren daarop, evenals het Verlangen.
Ik realiseer me nu pas, dat hiermee toch muziek in de opstelling is gekomen …
Liefde vraagt: “Wat heeft dit systeem te leren?”
Overheid, Verlangen
Overheid komt later in de opstelling en zegt: “Dit kan toch niet. Ik moet wat doen.” Er is angst. En een duidelijke verbinding met Verlangen. Overheid zegt: “Ik weet het niet, dat kan ik toch niet zeggen?!” “Ik wil wel!” “Het is voor het eerst met Verlangen erbij dat ik de Kinderen zie.”
Bestuur, Overheid, Inspectie
Deze drie vormen een duidelijke eenheid, zoals we vaker zien in opstellingen. Ook in deze opstelling reageren de Kinderen heel sterk (misselijk worden, weg willen gaan) op de komst van de Inspectie.
Als het Bestuur in de opstelling komt, verplaatst de Inspectie zich dichter naar de Kinderen toe. In de relatie Bestuur – Inspectie is geen ruimte voor Emerging Future.
Tot slot
Ik eindig met een aantal opmerkingen die blijven resoneren nadat een aantal maanden verstreken is:
- Aan het begin van de workshop zei een deelnemer: “Hoe zit ik hier? Als moeder? Als onderwijsmens? Als opsteller?” Vanuit welke bron spreek ik en wat heeft dat voor gevolgen voor wat ik waarneem en wat ik zeg?
- “Dit heb ik al een keer eerder gezien.” Wat zorgt ervoor dat we steeds hetzelfde blijven zien als we naar het onderwijs kijken?
- Het systeem wiegen …
- Je mag wel een heel groot hart hebben om alles in het onderwijs in te sluiten …
- “Kunnen wij het huidige onderwijssysteem liefhebben?”
- Het is een statische opstelling geweest. Er was voornamelijk beweging bij de Kinderen.
- Ja èn ja – dat heeft het systeem te leren
“Nu heb je dit gezien. Waar zou je op willen inzoomen en welke systemische vragen zijn daarbij?”
“Nu heb je dit gezien. Als je uitzoomt, wat zie je dan?”
Femmy Wolthuis
September 2015
[1] Waarnemingen uit de workshop Systemisch Onderzoek naar Onderwijs tijdens het congres Vlinders in het veld georganiseerd door het Bert Hellinger Instituut, 30 mei 2015. Begeleiders: Sander Galjaard en Femmy Wolthuis